کد مطلب:19219 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

مبداء پيدايش كبر و خود پسندي در انسان از كجاست و چه آثاري در بر دارد؟

كبر و خودپسندي يك بيماري رواني است كه مبداء آن احساس حقارت و كوچكي است كه بر اثر گذشت زمان به «عقده حقارت» تبديل ميشود، معمولاً فرد متكبر در خود احساس حقارت و قصور ميكند، و ميخواهد اين قسمت را با خود فروشي و گردن كشي، و با غرور و طغيان جبران نمايد و معمولاَ اين گونه اوصاف در افرادي پيدا ميشود كه در محيطهاي پست و خانوادههاي كم ارزش رشد و نمو نموده و ذاتاً فاقد شخصيت ذاتي باشند.
و اگر شخصيت فردي در نظر خودش تكميل باشد، و در خود احساس حقارت و كمبود شخصيت ننمايد، هرگز علت ندارد حالت عصيان و طغيان بخود بگيرد. اين ناراحتي و بي ثباتي و بي قراري، نتيجه يك ناراحتي است كه پيوسته شخص را وا ميدارد كه بوسيله كبر فروشي و تقدم خواهي و بي اعتنائي و گردنكشي آلام خود را تسكين دهد.
آنچه گفته شد آخرين تحقيقي است كه دانشمندان روان شناس در اين باره به آن دست يافتهاند ولي امام صادق هزار و اندي پيش با يك جمله كوتاه در عين حال پر معني و سودمند پرده از روي اين حقيقت علميكه روان كاوان امروز پس از ساليان درازي به آن رسيدهاند برداشته است زيرا آنحضرت چنين فرمود: «مامِنْ رَجُلٍ تَكَبَّرَ اَوْ تَجَبَّرَ اِلّا لِذِلَّة يَجِدُها في نَفْسِه» (اصول كافي2/312) [كبر متكبران، و ستم ظالمان به خاطر ذلت و حقارتي است كه در خويش احساس ميكنند و ميخواهند با اعمال خود آن را جبران نمايند.]
از آثار خانمان بر انداز «كبر» اين است كه روح، يك حالت عصيان زدگي پيدا ميكند، كه آرامش و قرار رواني را از دست ميدهد. و در ساية حب ذات رهبري نشده، در برابر حق و حقيقت تسليم نميشود، حقوق ديگران را محترم نميشمرد در پايمال كردن حقوق و شخصيات بي پروا ميباشد.»
از امام صادق (ع) سؤال كردند نخستين پايه «الحاد» (انكار حقايق) چيست در جواب فرمود كبر است (سفينة البحار 2/459)
و نيز جمله جامعتري در اين باره فرمود: «اَلْكِبْرُ اَنْ تَغْمَضَ النَّاسَ وَ تَسْفَهَ الْحَقًّ» (معاني الاخبار/426) [خودپسندي اين است كه مردم و حقوق آنان را ناديده بگيري.]
زندگاني پيامبران، و پيشوايان اسلام مخصوصاً زندگاني پيامبر عاليقدر و گراميو جانشين بلا فصل وي امير مؤمنان، بهترين سرمشق زندگي است، در لابلاي تاريخ نمونههاي كامل از تواضع و فروتني و احترام به حقوق هم نوعان زياد بچشم ميخورد، امير مؤمنان پيشاپيش سپاه گران براي بر انداختن حكومتي كه فرزند ابو سفيان بوجود آورده بود حركت ميكرد، در نيمه راه به يكي از شهرهاي عراق بنام «انبار» رسيد كه در قلمرو حكومت علي بود، مدتها اين شهر زير نظر ساسانيان اداره ميشد، رسم و رسوم آن زمان كه سجده در برابر زمامداران بود، هنوز از ميان آن مردم، رخت بر نبسته بود.
خبر عبور ارتش خليفه اسلام از ميان اين شهر در بين مردم منتشر گرديد همه به استقبال علي شتافتند و در برابر علي زير آفتاب داغ و سوزان به سجده افتادند بگمان اين كه به اين وسيله ميتوانند مراتب رضايت علي را بدست آورند.
امير مؤمنان از اسب پياده گرديد و چنين فرمود در اين سجده بخدا شرك ميورزيد و ساعتها زير آفتاب گرم و سوزان بسر ميبريد و خود را ناتوان و بيچاره قلمداد ميكنيد، در صورتي كه من و شما هر دو بنده ضعيف خداونديم و منهم مثل شما اسير بستر بيماري ميگردم، دچار چنگال مرگ ميشوم و شما بايد براي خدايي سجده كنيد كه بيمار نميشود و نميميرد من از اين كه پيشواي شما هستم، هيچ مزيتي بر شما ندارم فقط بار مسئوليت من سنگينتر است.
امروز روي عللي كه بازگشت همه به كبر و خود پسندي است يك حالت عصيان‎زدگي نسبت به حقوق، ناديده گرفتن زحمات ديگران، حق قضاوت در همه چيز، ابراز نظر در امور و مسائلي كه هرگز كوچكترين اطلاعي درباره آن نيست، در گروهي از جوانان و گروهي از مربيان و استادان به وجود آمده است.
گاهي فردي كه رشته تخصص او شناختن بيماريهاي دامها است، در پيچيده ترين مسائل فلسفي و كلاميو مذهبي قضاوت كرده و كتاب منتشر ميسازد.
همانطوري كه امام هشتم فرمود نخستين پايه انكار حقايق همان «كبر» است امروز بعضي از درس خواندهها با فراگرفتن چند فرمول رياضي و فيزيكي، بخود حق ميدهند كه در تمام مسائل جهاني ابراز نظر كنند، هنگاميكه سخن از خدا و روح و از موجودات ماوراء الطبيعه، پيش ميآيد با قيافه مخصوصي كه نشانه تخصص و غرور فوق العاده در اين مسائل است همه را بباد مسخره ميگيرند، در صورتي كه عمر خود را فقط در حل معادلات جبري صرف كرده و لحظه اي در اين قسمت به دقت و تحقيق نپرداختهاند.

---

: آية الله جعفر سبحاني
مربي نمونه